Skopje chyba nie ma najlepszej opinii wśród turystów. Większość osób, z którymi rozmawiam, nie poleca stolicy Macedonii na dłuższe odwiedziny. Owszem, Kanion Matka, skopijski bazar, tam warto! Ale poza tym, twierdzą… w zasadzie nie ma tu nic.
Z „pomnikowej kiczowatości” można zrobić świetną zabawę, o czego zachęcam przez Skopje 2014 challenge. A dzisiaj powiem, co zobaczyć w okolicach Skopje. I nie będzie tu o Kanionie Matka…
Link do mapy Google Maps, na której zostały zaznaczone wszystkie wymienione we wpisie miejsca.
1. Cerkiew św. Pantelejmona
Pół godziny drogi od Skopje, w małej wiosce Gorno Nerezi, ukryta jest jedna z najważniejszych i najstarszych cerkwi w Macedonii. Cerkiew św. Pantelejmona wzniesiona została z polecenia cesarskiego namiestnika bizantyjskiego, Aleksego Komnena, w 1164 roku. Dla historyków sztuki najcenniejszym zabytkiem cerkwi są jej freski. Ich niezwykłość polega na niespotykanym w sztuce bizantyjskim ekspresjonizmie oraz dramatyzmie w przedstawianiu emocji na twarzach i w gestach postaci. Za arcydzieło uznaje się apokryficzne przedstawienie lamentacji Chrystusa, zapowiadające przyjście sztuki renesansowej na dwieście lat przed jej rozkwitem. Niektórzy historycy twierdzą, że freski te mogły stać się inspiracją dla samego Giotta.
Choć Gorno Nerezi znajduje się w niedalekiej odległości od przystanku Sredno Vodno, na nieszczęście Macedończycy nie wpadli jeszcze na pomysł, aby między oboma punktami uruchomić połączenie. Wytrwali mogą udać się na przejażdżkę rowerową ze Skopje zahaczając o oba punkty (albo pobiec, da się – sprawdzałam). Mniej aktywni za taksówkę zapłacą ok. 600-800 denarów lub złapią autobus nr 28.
Do monastyru prowadzą dwie drogi. Krótsza: kierujemy się ulicą Kozle i po minięciu fabryki Replek (niebieski dach) zgodnie ze znakami skręcamy na południe. Wspinamy się główną drogą na Gorno Nerezi.
Druga, nieco łatwiejsza: wyjeżdżamy ze Skopje ulicą Matki Teresy, po minięciu szpitala wjeżdżamy w ulicę Todora Aleksandrova. Podążamy nią aż do Sredno Vodno. Tuż przed parkingiem skręcamy na Hotel Vodno, mijamy hotel i tą drogą po ok. 15 minutach docieramy do Gorno Nerezi.
2. Stanowisko archeologiczne Tumba Madžari
Region współczesnego Skopje był zamieszkany już przynajmniej 5-6 tysięcy lat p.n.e. przez plemiona Pelazgów. Pozostałości osadnictwa neolitycznego znaleziono na skopijskim Kale, ale najcenniejsze znaleziska wydobyto w Gorlevie i Madžari.
W 2000 roku archeolog Miloš Bilbija odnalazł w Gorlevie ceramiczną figurkę, przedstawiającą męski korpus w pozycji siedzącej. Figurka datowana jest na 5478 r. p.n.e.! Unikatowe znalezisko znane jest szerzej jako Adam z Macedonii.
Tumba Madžari to najważniejsze siedlisko neolityczne w dolinie Skopje. Osadę odkryto przypadkiem, w trakcie prac związanych z budową autostrady. W 1981 roku odnaleziono figurkę, którą można spotkać w wielu sklepach z pamiątkami w całej Macedonii. Wielka Matka (Golemata Majka) ma być dowodem na istniejący na tych ziemiach kult Bogini Matki. W Tumbie znajduje się też zrekonstruowana wioska neolityczna otwarta dla zwiedzających.
Na miejsce dociera autobus nr 23. W poniedziałki i wtorki zamknięte.
3. Stanowisko archeologiczne Scupi
Scupi to pozostałość jednego z największych rzymskich miast na Bałkanach. Miała status kolonii, która była zamieszkiwana w większości przez legionistów weteranów. Tereny te zamieszkiwane były już wcześniej, zyskały na znaczeniu jednak dopiero po zagarnięciu ich przez Imperium Rzymskie. U Ptolemeusza Scupi wymienione jest jako czwarte co do wielkości miasto w prowincji Dardania.
Po latach prosperity, trwających aż do końca panowania Marka Aureliusza, Scupi stało się celem ataków Gotów czy Hunów. Miasto dzielnie broniło się przed upadkiem, podnosząc z gruzów po wielkim trzęsieniu ziemi w 518 r. Ostateczny cios zadały mu kolejne fale najazdów, tym razem Awarów i Słowian.
W ostatnich latach odsłonięto kilka kompleksów budynków: teatr z konturami sceny i widownię z dekoracją z marmuru, horreum – miejski magazyn, willę ze zdobionymi ścianami i ogrzewaniem podłogowym, bazylikę z mozaiką podłogową, łaźnię publiczna, późne „osiedle mieszkaniowe” z VI w. oraz część dwóch głównych ulic. Znaleziono też kilka nekropolii z różnych okresów.
Do Scupi dojazd jest bardzo prosty. Stanowisko znajduje się 1,5 km od hotelu Aleksandar Palace (nad Vardarem po południowej stronie rzeki, obok Stadionu Borisa Trajkovskiego). Należy przekroczyć rzekę, a następnie skręcić w lewo, a za hotelem Euro Set skręcić w prawo.
4. Chateu Kamnik Winery
Nie znajdziecie bardziej nagradzanej winiarni bliżej Skopje. ako Według serwisu Vivino.pl Terroir Grand Reserva Vranec z tej właśnie winiarni najduje się w ścisłej czołówce najlepiej ocenianych win na całym świecie!
Można tu udać się na zwiedzanie winnic połączone z degustacją, można zostać na obiad czy wystawną kolację. Menu degustacyjne w restauracji Hunter’s Lodge Kamnik składa się z pięciu dań, do których dopasowane jest wino. Oczywiście, jest także dostępna opcja a’la carte. Jedzenie bardzo dobre, jednak ceny wiele osób potrafią odstraszyć.
5. Zapomniany akwedukt
Skopijski akwedukt mógłby być perełką wśród skopijskich zabytków, gdyby go dobrze wyeksponować i oznaczyć dojazd. Tymczasem nawet wałęsające się w pobliżu psy wybierają inne miejsca na odpoczynek niż kupa kamieni i porzuconych w okolicy śmieci.
Skopijski akwedukt jest jedynym akweduktem w Macedonii oraz jednym z trzech zachowanych na terenie byłej Jugosławii. Pozostałe dwa znajdują się w okolicach chorwackiego Splitu i czarnogórskiego Baru, a więc obleganych przez turystów miejscach.
Są trzy teorie dotyczące daty powstania zabytku. Pierwsza i najmniej prawdopodobna przenosi go aż do czasów rzymskich, kiedy miał on zasilać osadę legionistów, Scupi. Druga odmładza akwedukt o ponad pół tysiąca lat, inicjatywę jego budowy przypisując Justynianowi Wielkiemu. Trzecia, mająca najwięcej zwolenników, datuje go na XVI wiek i Imperium Osmanów. Akwedukt miał zasilać sieć łaźni publicznych.
Akwedukt najpewniej był w użyciu do XVIII wieku. Do czasów współczesnych zachowało się zaledwie 386 metrów i około 55 łuków z kamienia i wypalanej cegły. Zakłada się, że w epoce swojej świetności dawny wodociąg mógł ciągnąć się aż 9 km, do źródła Lavovec (Skopska Crna Gora).
Najłatwiejsze dojście do akweduktu znajduje się od ulicy Boulevard Slovenia. Dotrzemy tam autobusem linii 18. Po skręceniu w uliczkę bez nazwy idziemy prosto aż do bramy, blokującej dalsze przejście. Tu kończy się Google Maps. Wówczas skręcamy w lewo i idąc wzdłuż cieku wodnego docieramy do akweduktu.
6. Šuto Orizari – dzielnica Romska
Jeśli pochwalisz się pomysłem odwiedzin Šutki, słynnej dzielnicy Romów, Macedończycy pewnie popukają się w głowie. Tak, tak, wszystkie stereotypy, które znasz, żywe są i w Macedonii. Ale Šutka to jedno z bardziej hipsterskich miejsc do zobaczenia w Skopje.
Bazar w Šutce pełen jest haftowanych, ręcznie robionych ubrań i obuwia. Jednak to, co zaskoczy Cię najbardziej, to domy na północ od bazaru. Bielone, bogato zdobione, z misternymi wykończeniami i rzeźbami w bramach, a nawet kolumnami na wzór rzymski…
Jeśli przyjedziesz tu latem, trafisz na „sezon ślubów”. Innymi słowy – będzie trwała nieustanna impreza. Na ulicach! Wszędzie muzyka, kolorowe stroje, biegające dzieciaki… I ojcowie chrzestni w garniturach i z pierścieniem na każdym palcu.
Najsłynniejszą Romką pochodzącą z Šutki była Królowa Romów, Esma Redżepova. W tej dzielnicy Emir Kusturica nakręcił kilka scen filmu Czas Cyganów. A jeśli macie ochotę na fascynujący, zabawny quasi-dokument o tej niezwykłej dzielnicy, koniecznie obejrzyjcie Księgę Rekordów Šutki.
Skopje, którego nie widać
Skopje jest miastem fascynującym, choć trzeba dać mu trochę czasu. Jest wymagające, ale za cierpliwość i wytrwałość odwdzięcza się z nawiązką. Niedoceniane, wielu odwiedzającym kojarzy się z kiczem, a za jego jedyny walor uważają Stary Bazar i bliskość zachwycającego Kanionu Matka.
Stolica ma o wiele więcej do zaoferowania! Dzielnica Debar Maalo chwyci za serce każdego wielbiciela ładnych kawiarni. Wielbiciele muzyki spędzą całą noc, wędrując od jednego koncertu na żywo do drugiego, od rocka, przez jazz, do pieśni narodowych. Macedończycy uwielbiają się bawić, na brak dyskotek zatem też nie można narzekać.
Lecz jeśli szukasz czegoś, co przed oczami jest ukryte, niełatwej estetyki, zapomnianej historii, zasłoniętej przez dziesiątki pomników – zajrzyj do tego wpisu. A potem rusz szlakiem tego, czego nie widać w Skopje.
